Vandaag is precies 1 week voordat Trump voor de 2e keer president wordt. De wereld voelt in afwachting van iets groots. En het is niet goed. Er zal veel veranderen, maar hoe, dat weet nog niemand. Een omineuze, duistere schaduw..
Ik zie Trump en de andere moderne populisten niet als fascisme. Hitler en Mussolini hadden een plan, een ideaal. Trump is alleen maar ego en oppervlakkigheid. Een windvaan die elke keer wat anders roept, zonder plan. Zijn metgezellen hebben hooguit een plan die staat voor afbraak, de opbouw is nergens te vinden. Er zijn vage beelden van een christelijk nationalistische renaissance, maar het ontbreekt aan concreetheid. Een ander vaag beeld is van techkapitalisten die zijn gebrek aan aandachsstpanne kapen voor hun eigen bedoelingen. Zij lijken geluk te hebben gehad in het bouwen van grote machines die ons leven nu al enorm beïnvloeden. Maar ze hebben geen idee van wat een samenleving is en nodig heeft. Ook zij zijn vooral bezig dat het anders moet, met hun variant van afbraak.
Alsof ze wel zien wat ze niet willen, maar niet wat ze wel willen. Alsof er onder de oppervlakte niks zit, geen bodem.
Bodemloosheid
Maar zou het dat ook kunnen zijn? Afbraak tot bodemloosheid, tot leegte?
Wat als we het scenario van Nietzsche erbij pakken. Hij had God doodverklaard en gaf de mensheid 3 eeuwen om daar mee om te leren gaan. Na de dood van God begon het tijdperk van de ideologieën. De mensen hadden passie, ze hadden nieuwe zekerheden zonder God en probeerden het waar te maken. Wat mislukte. Dat was grofweg eeuw 1. We zijn nu halverwege eeuw 2. Het tijdperk dat gekenmerkt lijkt door: oh, onze samenleving veroorzaakt klimaatproblemen, maar die kunnen we niet goed aanpakken. Met daarbij een moreel relativisme met een vleugje hedonisme. Waar mensen geen voldoening uit kregen, dus daarom nu kiezen voor een golf populisme zonder richting, zonder bodem.
Het lijkt alsof we nog steeds aan het afbreken zijn en het ons niet lukt een bodem te vinden. Zijn we als samenleving op weg naar bodemloosheid en leegte? Is het huidige populisme enkel een volgende stap? Een heleboel bravoure, misschien een heleboel schade en dan niks?
Wat er daarna komt, weet ik niet.
Met mirdan doe ik een poging om de leegte die ik er onder vermoed, te onderzoeken. Eerst eens leren omgaan met mijn eigen leegte, met mijn niet-weten, met de plek waar taal geen grip meer heeft.
Eerst een stap terug van onze 5000 jaar geschiedenis. Eens kijken waar we staan. En eerlijk kijken naar waar we geen antwoord op hebben. Niet-weten als reactie op het populisme. God is dood, de logos nutteloos. En dan gaan we niet terug naar de filosofie van Griekenland, maar verder terug, verder naar binnen, we gaan naar leegte. Om opnieuw te beginnen.
Even kijken of dat mogelijk is.
Na lang de leegte te hebben verkend, heb ik daar zelf een platform gemaakt. Een verzameling woorden die met elkaar in verbinding staan. Ze erkennen allemaal de leegte, maar vormen een nieuw, zwevend geheel. Waarop nieuwe taal en nieuwe verhalen gestapeld kunnen worden. Waarmee we opnieuw kunnen kijken naar complexiteit en om te zien waar onze kennis begint en ophoudt. En waar we op volwassen manier leren omgaan met problemen die niet zomaar op te lossen zijn.
Ik zie het als een mogelijk antwoord op de leegte van het populisme.
Als poging om iets nieuws op te bouwen ná de val in leegte, waar in mijn optiek de populisten (en misschien wel de rest van de samenleving) nog niet eens aan begonnen zijn (maar die ze wel dichterbij lijken te willen brengen).
(Afbeelding: Armando: Das Tier, 2005, olieverf op doek, 150 x 200 cm, Courtesy Galerie Willy Schoots, Eindhoven )